Hujayraning asosiy kimyoviy tarkibi
Hujayra asosan protoplazmadan, ya’ni yadro hamda sitoplazmadan iborat. Ularda umumiy uxshashlik bo’lsada, o’simlik yoki hayvon umuman tirik organizmlarda bo’lmasin, o’zining tuzilishi va barcha xususiyatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. O’zining tuzilishi va shakli bajaradigan vazifasiga bo’liq bo’ladi, kelib chiqishi, morfologiyasi, kimyoviy tarkibi bilan ham farqlanadi.
Mikroskop ostida hujayrani tekshirib ko’rsak, unda bir necha tarkibiy q`ismlar: organoidlar, kiritmalar va boshqalarni aniqlaymiz. Ular tarkibida turli miqdorda xar xil iturdagi elementlar va ularning birikmalari, suv, tuzlar, eritmalar, organik moddalr bor. Ular moddalar almashinuvida, turli fiziologik prosesslarda muhim ahamiyatga ega. Anorganik tarkib ham hujayra xayotida muhim ahamiyatga ega.
Umuman olganda, hujayra tarkibida Mendeleev jadvalidagi 110 elementdan 60 tasi borligi aniqlangan. Jumladan: O(65-70), N(8-10), S(15-18), N(1.5-0.4), K(0.15-0.4), R(0.02-1.0), Se(0.05-0.10), Md(0.02-0.3), Na(0.02-0.3),Sa(0.04-2.0), Fe (0.01-0.15). shuningdek, turli xildagi mikroelementlar: Md, Fe, Si va boshqalardan umumiy miqdori taxminan 0.01% ni tashkil
qiladi. Ular hujayra tarkibida 40 dan ortik sonda uchraydi.
Malumki, xar bir o’simlik va hayvon organizmi, o’zining maxsus biologik xususiyatlariga ega bo’lib, tashki muxit bilan chambarchas bo’liq xolda ularda modda almashinuvi prosessi bo’lib turadi. Shu bilan birga ular o’zining normal xayoti uchun organizmga kerak bo’lgan moddalarni tanlab uzlashtiradi. Binobarin tabiatdagi tirik organizmlar xayoti jarayonida barcha ximiyaviy moddalar turli miqdorda sarflanadi va xar xil vazifani bajaradi. Bu moddalar asosan mikroelementlar hisoblanadi, tirik organizmlartarkibiy q`ismini deyarli 99.9%ni tashkil qiladi. Ular asosan 20ga yakin, ya’ni: S, O, N, R, Sa, Md, Na, Fe, Se lardan iborat. Organizmda mikroelementlar deyarli 0.1% ni tashkil etadi. Ular asosan Si, So, Mp, P, Mo, Va, U, A. V, Fe, F va boshqa moddalardan iborat.
Mikroelementlarning organizmda miqdori oz bo’lgani uchun ahamiyat oz deyish mutlako notugri. Ulardan tirik organizmlar uchun xayotiy ahamiyatga ega. Masalan: bukok bezida Ra, kuz tukimalarida va x. k bo’ladi.
Umuman tirik moddalardan tarkibini xar tomonlama aniqlash xaligacha nixoyasiga etgani yo’q. Lekin shu narsa aniqki, xar bir organizmni tashkil etuvchi moddalar tashki muxitni uzlashtirgan xolda undan tarkibiy q`ismini tashkil qiladi, shu bilan birga o’ziga xos yangi xossalarga ega bo’lib, o’zgarishlarga uchraydi. Tirik moddalarda yuz beradigan ximiyaviy prosesslar jadval va kat’iy tartib asosida boradi.